Coğrafi Konumu:
Eski adı Eğret olan Anıtkaya, Afyon merkez ilçeye bağlı
olup İhsaniye ve Sincanlı ilçe sınırları arasından Kütahya’ya
uzanan Afyon-Kütahya karayolu üzerinde bulunmaktadır.
Afyon’a 30 Kütahya’ya 70 km. uzaklıkta olan kasaba’ya en
yakın ilçe İhsaniye’dir (10 km). Kütahya’nın Altıntaş
ilçesi (30 km) ile Afyon’un Sinan Paşa ilçesi (25 km)
kasaba’ya yakın diğer ilçelerdir. Tarım İl Müdürlüğü’nün
verilerine göre 90.000 dekar araziye sahip Anıtkaya, kuzeyden
Susuz Osmaniye (İhsaniye), Cumalı (İhsaniye) ve Karaca Ahmet
(İhsaniye), kuzey batıdan Yenice (İhsaniye), batıdan Olucak
(Afyon-merkez) ve İl bulak dağı, güney batıdan Çatkuyu
(Sincanlı) ve İl bulak dağı, güneyden Bayram Gazi (Afyon)
ve Saadet (Afyon), doğudan Aşağı Tandırı (İhsaniye) ve
Yukarı Tandırı (İhsaniye) köyleriyle komşudur.
Nüfusu:
1528
yılı Tapu Tahrir Defterlerine göre Eğret köyünde 47 nefer
(vergi mükellefi) yaşamaktadır. Bunlardan ikisi bekardır.
Kalan 45 evli neferi Ö. Lütfi Barkan’ın belirlediği 5
katsayısıyla çarparsak 225 tahmini nüfus ortaya çıkmaktadır.
Bu rakam bekarlarla birlikte 227’e ulaşmaktadır.
1572
tarihli Tapu Tahrir Defterlerine göre ise Eğret köyünde
bulunan 113 neferden 29’u bekardır. 113-29 = 84(evli nüfus),
84.5= 449, 449 + 29 = 478 tahmini nüfus ortaya çıkmaktadır.
16.
yy’ın sonundan 19. yy’ın sonuna kadar geçen süre zarfında
Eğret köyünün nüfusu hakkında bilgi verebilecek herhangi
bir kayda rastlanmamaktadır.
1898
yılı nüfus sayımlarında 1026 nüfusa sahip olduğu görülen
Anıtkaya Kasabası’nda 1990 nüfus sayımına göre (yaklaşık
400 hanede) 2582 kişi yaşamaktadır.
Bugün
Anıtkaya Kasabası’nda yaklaşık 450 hanede 2500 kişi yaşamaktadır.
Rakamlardan da anlaşılacağı üzere Anıtkaya Kasabasında nüfus
artışı görülmemektedir. Bunun nedeni özellikle 20. yüzyılın
ikinci yarısında yoğunlaşan büyük şehirlere göç
hareketidir. Kasaba’dan, çoğunluğu İzmir olmak üzere
Afyon ve Kütahya illerine göç yaşanmıştır. İzmir’de
yaklaşık 400 hane Eğretli’nin bulunduğu tahmin
edilmektedir.
İdari
Durum: Anıtkaya,
Cumhuriyetin kuruluşuna kadar Karahisar-ı Sahib (Afyon) sancağı
merkez Kırhisar ve daha sonra da Etrafşehir nahiyelerine bağlı
bir köy durumundadır. Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte Afyon
ili merkez kazasına bağlı nahiye konumuna gelmiştir. Anıtkaya
Nahiyesi daha sonra ilçe yapılmak istenmiş fakat köy ihtiyar
heyetinin çeşitli endişelerle karşı çıkması sonucu İhsaniye
ilçe olmuştur. İhsaniye’nin ilçe olmasından sonra,
28.05.1942 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla Anıtkaya Nahiye
merkezi, İhsaniye ilçesine kaydırılmıştır. 1959 yılında
belediyelik olan Anıtkaya bir müddet İhsaniye ilçesine bağlı
kalmışsa da daha sonra tekrar Afyon merkez ilçeye bağlanmıştır.
Anıtkaya halen Afyon merkez kazaya bağlı bir beldedir.
Dağları:
Eğret Vadisi olarak bilinen ve dalgalı arazi tipinin görüldüğü
Anıtkaya’nın deniz seviyesinden yüksekliği 1200-1500 m.
arasında değişmektedir. Kasaba’nın 5 km batısında
bulunan ve Kuzeyden güneye doğru uzanan İlbulak dağının
zirvesini Resul Baba tepesi (1500 m) oluşturmaktadır.
İlbulak dağının güney ucunda bulunan Resul Baba tepesi,
Afyon ovası, Sincanlı ovası, Eğret ovası ve İhsaniye ilçesi
köylerinin çıplak gözle izlenebildiği stratejik bir konuma
sahiptir.
İklim:
İç-Batı Anadolu’nun en yüksek kesimi olan Afyonkarahisar
coğrafi şartları itibarıyla İç Anadolu’nun iklim şartlarını
gösterir. Bu nedenle iklim tipik karasal iklim özelliğindedir.
Kışları soğuk ve sert, yazları sıcak ve kuraktır. Havasının
aşırı soğukluğundan dolayı “Afyon’un havası sert,
insanı mert olur.”söylemi şöhret kazanmıştır.
Bitki Örtüsü:
90.000 dekar Anıtkaya arazisinin 80.000 dekar’ı kıraç tarım
arazisi 10.000 dekar’ı da meradır. Dalgalı arazinin tarıma
elverişli olmayan sarp ve taşlı kısımlarıyla köy sınırlarındaki
bazı bölgeler kıranlarla (bozkırlarla) kaplıdır. Kasabanın
batı kesiminde bulunan İl bulak dağı ise çok sık ve gür
olmayan meşe ağaçlarıyla kaplıdır.
Akarçay, Çeşme ve Kuyular :
Kasaba’nın tek akar çayı güney-batı ucunda bulunan pınardan
beslenip Söğüt altı, Höyük dibi ve At mezarı
mevkilerinden geçmektedir. Akar Çay’ın taşıdığı su
hacmi yaz mevsiminde düşse de çevresindeki bahçelerin
sulanmasında kullanılabilecek miktardadır. Rivayetlerde
eskiden Çayır özü mevkiinden başlayıp kasabanın kenarından
At mezarı mevkiine ulaşan kuvvetli bir akar çayın varlığından
bahsedilmektedir. Ayrıca bu akar çayın kenarlarında sazlıkların
oluştuğu, bugün kaz çayırı (Gaççatır) olarak bilinen
yerlerin eskiden gölet olduğu ve buralarda yaban kazlarının
konakladığı anlatılmaktadır. Aynı su kaynağıyla At mezarı
mevkiinde bir değirmenin çalıştığı ve mandacılığın da
yaygın olduğu rivayetler arasındadır. Arşiv belgeleri
tarihi süreç içinde Eğret köyünde azami üç değirmenin
bulunduğunu bununla bitlikte bol miktarda camus ineğinin varlığını
destekler mahiyettedir. (TD. 154, h.980m.1572, Afyon Şeriyye
sicilleri, 556/12-570/381) Bahsedilen akar çayın geçtiği güzergah,
bugün kasabanın en verimli topraklarından bir kısmını oluşturmaktadır.
Kasaba
arazisi üzerinde çok sayıda çeşme ve kuyu bulunmaktadır.
Genelde hayır sahibinin adıyla anılan kuyu ve çeşmeler
bulundukları mevkiilerin adı olmuşlardır. Kavas kuyusu, Hacı
Ahmet kuyusu, Çorbacı kuyusu, Kobak kuyusu, Zincirli kuyu,
Aliyenin kuyusu,Yörük Çeşmesi, Omarcık, Çolağın Çeşmesi.
|